حیات وحش
سپیده یوسفی قلعه‌سلیمی؛ مهدی غلامعلی فرد؛ سید محمود قاسمپوری؛ ابوالفضل رهبری‌زاده
چکیده
مقدمه: در چند سال اخیر، زیستگاه‌های طبیعی به ویژه مناطق تحت‌حفاظت عمدتاً حالت تکه‌تکه‌ای و جزیره‌ای یافته‌اند و در میان کاربری‌های انسانی قرار گرفته‌اند. شناخت زیستگاه‌های مطلوب حیات‌وحش و درک ویژگی‌های آن‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. با استفاده از روش‌های مدل‌سازی زیستگاه به صورت گسترده و بدون نیاز به جمع‌آوری ...
بیشتر
مقدمه: در چند سال اخیر، زیستگاه‌های طبیعی به ویژه مناطق تحت‌حفاظت عمدتاً حالت تکه‌تکه‌ای و جزیره‌ای یافته‌اند و در میان کاربری‌های انسانی قرار گرفته‌اند. شناخت زیستگاه‌های مطلوب حیات‌وحش و درک ویژگی‌های آن‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. با استفاده از روش‌های مدل‌سازی زیستگاه به صورت گسترده و بدون نیاز به جمع‌آوری جزئیات ویژگی‌های فیزیولوژیک و رفتاری گونهها می‌توان به برآوردی از مطلوبیت زیستگاه برای حیات‌وحش دست یافت. پازن (Capra aegagrus) و کبک دری (Tetraogallus caspius) دو گونه شاخص مناطق کوهستانی مرتفع می‌باشند که به ترتیب بر اساس لیست قرمز 2020 و 2016 آیو سی ان، در دسته NT & LC قرار گرفته‌اند.مواد و روش‌ها: در این مطالعه برای دو گونه مورد نظر در منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی شمالی با بکارگیری روش ارزیابی چند معیاره (MCE) مدل‌سازی مطلوبیت زیستگاه انجام گرفت. ابتدا معیارهای تأثیرگذار با مرور منابع و مطالعه اجمالی گونهها تعیین شدند و سپس با استفاده از روش AHP شش فرانامه وزنی مختلف برای هر گونه ایجاد گردید. با بکارگیری روش ترکیب خطی وزن‌دار شش فرانامه مدل‌سازی شدند و صحت‌سنجی مدل با استفاده از شاخص ROC از مقایسه تصویر شبیه‌سازی شده و تصویر مرجع انجام شد. اطلاعات حضور پازن و کبک‌دری از طریق بازدید میدانی و مشاهدات مستقیم گونهها، آثار باقی مانده مانند سرگین و ردپا در منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی شمالی به دست آمد و به عنوان تصویر مرجع برای ارزیابی صحت استفاده شد. در نهایت وابستگی میزان مطلوبیت نهایی به معیارها با استفاده از ضریب خطی همبستگی پیرسون (r) مشخص گردید.نتایج: از میان شش فرانامه وزنی مختلف برای پازن و کبک‌دری طبق نتایج صحت‌سنجی، فرانامه دوم با میزان ROC برابر 95/0 درصد برای هر دو گونه به عنوان بهترین فرانامه وزنی انتخاب شد. تصویر مطلوبیت نهایی بیشترین میزان مطلوبیت را برای هر دو گونه در بخش‌های مرکزی و جنوب‌شرقی محدوده مورد مطالعه نشان داد و بر اساس نتایج ضریب خطی همبستگی پیرسون (r) میزان مطلوبیت زیستگاهی بیشترین وابستگی را به فاکتورهای ارتفاع، فاصله از مناطق صخره‌ای و پاسگاه‌های محیط‌بانی دارد و به نسبت تأثیر پارامترهای دیگر کمتر می‌باشد. هم‌چنین گونه پازن و کبک‌دری دارای هم‌پوشانی قابل توجهی در مناطق زیستگاهی هستند به گونه‌ای که هر دو مناطق مرتفع صخره‌ای را به عنوان زیستگاه ترجیح می‌دهند. یکی دیگر از فاکتورهای مهم وجود پاسگاه‌های محیط‌بانی می‌باشد که به شدت مطلوبیت را برای گونه‌های این منطقه افزایش می‌دهد.بحث: مطالعه حاضر نشان می‌دهد که گونه‌های کبک دری و پازن در مناطق کوهستانی مرتفع، به خصوص در مناطق جنوب‌شرقی و مرکزی منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی شمالی، دارای شرایط زیستگاهی مناسب‌تری هستند. این مناطق شامل ارتفاعات صخره‌ای می‌باشند که برای این گونهها جذابیت ویژه‌ای دارند. فاصله از مناطق صخره‌ای و فاصله از پاسگاه‌های محیط‌بانی نیز از اهمیت بالایی برخوردارند و تأثیر قابل توجهی در مطلوبیت زیستگاهی این گونهها دارند. برای این گونهها جاده‌ها و احداث مناطق سکونت انسانی با زیستگاه آن‌ها تداخل دارند، اما شکار غیرقانونی یک تهدید جدی برای این گونهها محسوب می‌شود. بنابراین، برای حفاظت از این گونهها، اقداماتی مانند احداث پاسگاه‌های محیط‌بانی، ایجاد محدودیت‌ها در ساخت‌و‌ساز در مناطق زیستگاهی، ارتقای آگاهی عمومی درباره‌ی حفاظت از این گونهها و اجرای قوانین سختگیرانه در برابر شکار غیرقانونی می‌تواند مؤثر باشد.